Sualti Arkeolojisi

1950li yillarda, Jacques Cousteaunun kücük denizaltisiyla Akdeniz ve Kizildenizin derinliklerinde yaptigi arastirmalari anlatan kitaplari, bize ilk kez deniz yüzeyinin altinda da önceleri düslemedigimiz baska bir dünyanin var oldugunu göstermisti. Bu kitaplarda su altinin renkli ve canli dünyasini gösteren bir ya da iki tane siyah beyaz fotograf bulunurdu, bunlar zihnimizde görsel cekiciligi agir basan, renkli görseller olarak canlanir, bizleri heyecanlandirirdi. Birkac yil sonra da Cousteaunun calismalarini sinemalarda belgesel olarak gördük, cocukluktan bellegimize kazinmis olan Jules Vernenin Denizlerin Altinda Yirmi Bin Fersah kitabi birden fantezi olmaktan cikip büyüleyici bir gercege dönüstü Ardindan George Bassin Bodrum bölgesi calismalari, Bodrum Müzesinin sualti arkeolojisi üzerinde yogunlasmasi, Serce Limani ve Uluburun batiklari, denizi dogal güzelliklerin, baliklarin dünyasi olmaktan ötelere götürüp ilk kez uygarlik tarihi ile birlikte düsünmeye yönlendirdi bizleri. Buraya kadar ana cizgileri ile degindigimiz sürecin yarattigi heyecanin, elinizde tuttugunuz bu kitabin da altligi olarak olmaktan cikip büyüleyici bir gercege dönüstü Ardindan George Bassin Bodrum bölgesi calismalari, Bodrum Müzesinin sualti arkeolojisi üzerinde yogunlasmasi, Serce Limani ve Uluburun batiklari, denizi dogal güzelliklerin, baliklarin dünyasi olmaktan ötelere götürüp ilk kez uygarlik tarihi ile birlikte düsünmeye yönlendirdi bizleri. Buraya kadar ana cizgileri ile degindigimiz sürecin yarattigi heyecanin, elinizde tuttugunuz bu kitabin da altligi olarak de yol acmistir.
Ülkemizde sualti arkeolojisinin batiklarla sinirli olarak ele alindigi yillar, bilim dünyasinda hizli gelismelerin yasandigi, önceleri farkli olarak görülen bilim alanlarinin giderek birbirlerine yakinlastigi yillardir. Bu baglamda, bugün genel olarak jeoarkeoloji basligi altinda topladigimiz yer ve cevre bilimleri ile arkeoloji arasinda yeni bir ara yüz gelismis ve bu hizla batik topografyalar üzerinde yogunlasmisti. Bu sürecte, her ne kadar Prof.Dr. Ilhan Kayan basta olmak üzere bircok doga bilimci ülkemiz kiyilarinin hareketliligi, genc tektonik hareketler ile iklim salinimlarinin neden oldugu batik topografyalar ve bütün bunlarin kültür tarihi üzerindeki sonuclari üzerinde israrla durmuslarsa da, yakin zamanlara kadar maalesef bu yaklasimin arkeoloji dünyasina tam olarak yansidigini söylemek pek olasi degildir. Cogu zaman meslektaslarimiz, liman kenti oldugu halde bu özelligini yitiren Troya, Efes, Edirne gibi kentleri ya da bir kismi halen karada olup da deniz altinda devam eden liman yapilasmalarini neden ve nasilini sorgulanmadan tarihsel bir olgu olarak tanimlanmakla yetinmislerdir.
Bu kitabin yazari Alper Gölbas ile tezi üzerinde calismaya basladigimizda verdigimiz ilk karar yukarda degindigimiz sorun cercevesinde sualti arkeolojisini batik gemiler döngüsünün disinda ele almak olmustu. Gölbasin yapacagi calismanin ilk hedefini de dünyada belli temeller üzerine oturmus sualti arkeolojisi uygulama yöntemlerinin, genel cercevesinin cizilmesi ve ülkemiz kosullarina uyarlanmasi olarak tanimlamistik. Tez süreci icinde Alper Gölbas sualti arkeolojisini en genis kapsami ve sorunsallari ile birlikte ele aldi ve beklentilerimizin cok üzerine cikarak calismayi elinizdeki bu kitabi olusturan düzeye getirdi.
Bu kitap her seyin ötesinde Sgemicilik Snautical ile Sdenizcilik maritime arkeolojileri arasindaki siniri cok acik olarak tanimlayarak, ülkemizde akademik alan olarak yeni yeni gelismekte olan sualti arkeolojisinin dogru bir cizgiye oturmasina önemli bir katki yapmaktadir. Bu temel iki ayrimin da ötesine gecerek, bu iki alan arasindaki arastirma sorunsallari ile uygulama yöntemlerindeki farklari da acik olarak tanimlamistir. Calisma bunun da ötesine gecerek, denizcilik arkeolojisinin kendi icinde giderek farklilasarak akarsu, göl, sulak alanlar, adalar, delta olusumlari, kita sahanligi ve acik deniz gibi olusmakta olan alt uzmanlik dallarini güncel veriler ile acik bir sekilde sergilemistir. Yeni gelismekte olan bir akademik alanin dogru bir cizgi üzerinde kavram karmasasina girmeden gelisebilmesi icin terminoloji sorununu cözmesinin gerekliligi elinizdeki bu kitapta cok tanimli ve kapsamli olarak ele alinmis, bilim dilimize yeni kazandirilacak sözcüklerin dogrudan ceviri olarak degil, Türkcenin yapisina uygun olarak üretilmesi esas alinmistir. Ayrintili tanim ve getirdigi terminolojiler ile temel el kitabi olma özelliginin yani sira, sualti arkeolojisinde öne cikan arastirmalari örnekleyerek bu bilim alaninin önemli asamalarini degerlendirmesi, kitabin her zaman basvurulacak ansiklopedik bir yapiya da sahip olmasini saglamistir. Alper Gölbasin uzun ve kapsamli arastirmalara dayanarak hazirladigi bu kitabinin arkeoloji ve kültürel miras yönetimi cercevesi icinde yeni gelisen bütün alanlar icin örnek olmasi dilegi ile.