Dante ve Islam

Yirmi alti sene önce, Ispanyol alimlerinden Miguel
Asin Palacios, Sark ve Garb edebiyatlari icin cok
mühim bir hadise teskil eden bir eser nesretmisti.
Ilahi Komedyanin mevzuunu Islam kaynaklarindan
aldigini ileri süren bu kitap, her memlekette Dante
hayranlarini ve meraklilarini telasa düsürdü Asin
Palacios bu eserinde Yenicagi acan büyük Italyan
sairinin, her seyden önce Islamiyetteki Mebde ve
Mead telakkisinden ve bilhassa büyük Islam sair
ve mütefekkiri Muhyiddin Arabinin Kitabul-Israsi
ile Füthatül-Mekkiyyesinden mülhem oldugunu
gösterdi.
Hilmi Ziya Ülken
Bu kitap Arap ve Avrupa edebiyatinin cok kapsamli
bir incelemesine dayaniyor ve sonuclar hayranlik
uyandiracak bir aciklik ve gücle aciklaniyor. Avrupanin
yeni edebi yaratimlari ile Müslüman prototipleri
arasindaki baglantilari belgelemek icin halen yapilmasi
gereken cok calisma var, ancak Dante söz konusu
oldugunda meselenin kanitlandigini söyleyebiliriz... Bir
edebi calismanin bilimsel bir calisma kadar elestiriye
yol acmasi cok nadirdir Palaciosun talihine bakin ki,
görüsleri neredeyse psikanaliz ya da izafiyet kadar
büyük bir coskuyla tartisiliyor
George Sarton
Ortacag dünya görüsünün edeb ve felsef zirvelerinden
olan Dantenin ölümsüz siiri icine dogdugu Hiristiyan Bati
kültüründen özerk bir mimariye ve tuhaf detaylara sahiptir.
Bu aciklanamaz ve temel farklar sayisiz incelemeye konu
olmussa da Palacios 1915te skandal yaratan bir aciklamayla
cikagelir Ilahi Komedyanin prototipi miractir. Dante yüzeysel
bir etkilenmenin ötesinde, Islam düsüncesi ile Islami kissa ve
menkibeleri siirine derinlemesine islemistir. 20. yüzyilin en
büyük polemiklerinden birini baslatan bu kitap, Danteyi de
asan bir sekilde, Batiyi iddia ettigi Yunan-Roma hattinin irkci
safligindan koparir, Endülüs üzerinden Islam ve Ibran kültürle
etkilesimlerinin ne kadar özsel oldugunu gösterir. Avrupa
fikrini sorgulamaya acan Dante ve Islam Dogu-Bati arasinda
mekik dokuyan, satir-aralarinda ummanlar bulan bir basyapit.