Sah Ismail ve Sultan Selim

Ispanakci Pasazade diye bilinen Erzurumlu Muhammed Arif Efendi ö. 1893, ömrünün son 11 yilini Kacar Türkleri sülalesinden olan Iran hükümdari Nasireddin Sahin Tahrandaki sarayinda mütercim ve müns olarak calismakla gecirmistir. Kendisi, Yavuz Sultan Selim zamaninda Safevlere karsi yapilan savasta yararliklar göstermis olan Ispanakcizade Hayreddin Cavusun soyundan gelmektedir. Muhammed Arif, Tahranda yasadigi süre zarfinda tarih ve cografya alaninda bir dizi telif ve tercüme eserler hazirlamistir. Müellifin en meshur eserlerinden biri olan Inkilabül-Islam Beynel-Havas vel-Avamin konusu, XVI. yüzyilin ilk ceyreginde Türk-Islam dünyasinda bas gösteren güc mücadelesidir.
Bahsi gecen eser, baslica olarak Sah Ismail ile Sultan Selim arasindaki rekabeti anlatmak amaciyla Nasireddin Sahin emri üzerine 1890 yilinda Farsca kaleme alinmistir. Kendisi bir Osmanli tebaasi olan yazarin Sultan Selime yönelik sempatisi ve Sah Ismaile karsi nefreti acikca sezilmektedir. Buna ragmen Muhammed Arif, gerek Osmanli ve gerekse de Safev kaynaklarina vakif olmus, kendi eserini yazarken her iki tarafin görüs ve argümanlarini aktarmayi ihmal etmemis, yeri geldiginde Sah Ismailin yani sira Sultan Selimin faaliyetlerini de elestirmekten geri durmamistir. Ayrica Muhammed Arifin adi gecen eseri, tarihcilikte her iki tarafin kaynaklarindan yararlanilmak suretiyle Osmanli Safev mücadelesinin aciklanmasi istikametinde atilan ilk adimlardan biridir. Yazarin tarafgir yaklasimlarina ragmen ayrintili bilgiler iceren eserin zengin muhtevasini göz önünde bulundurarak, söz konusu kaynagin Türkceye kazandirilmasinin faydali olacagini düsündük.