Filozoflarla Birer Saat Felsefe Tarihi

Mustafa Rahmi Balabanin 1947de yayimladigi Filozoflarla Birer Saat Felsefe Tarihi, hem icerigi hem de kullandigi felsefe dili itibariyla Türkce felsefe tarihi kitaplari arasinda ayricalikli bir yere sahiptir. Hem klasik Osmanli medrese egitimi hem de modern Bati tedrisatindan gelen müellifin tarihyazimi yaklasimi, kullandigi felsefe terimleri, yer verdigi basliklar ve zamaninin felsef tartismalarina yönelik durusu oldukca özgündür. Sira disi bir icerige sahip eserde baska herhangi bir felsefe tarihi kitabinda birlikte göremeyecegimiz isimler pes pesedir. Aristoteles, Kant, Voltaire, Locke gibi filozoflarla Mevlana, Goethe, Tolstoy, Niyazi-i Misri gibi mutasavvif, sair ve edebiyat dünyasindan smalarin her biri bir ahlak düsünürü olarak birbirini izler. Yazar bunu, hayat ve kainatin mahiyeti üstüne metafizik nazariyelerden ziyade ahlak ve ictimaiyat üzerine olan düsünceleri bir araya getirmek icin yaptigini beyan etmektedir. Ahlak ve ictimaiyat ile büyük ölcüde kastedilen sey düsünürlerin toplum anlayislaridir. Gercekten de kitaptaki otuz sekiz ismin ideal topluma ve inanc dünyasina yönelik görüsleri disinda cok az ara basliga yer verilmistir. Böyle bir okuma, bize bütüncül, sistemli, alisilagelen bir felsefe tarihi sunmasa da ahlak, toplum, siyaset ve din felsefesi konularinda özenle secilmis fikirlere dair toplu bir perspektif kazandiracak türdendir. Sen simdi altin ister oldun, halbuki gencliginde kendin altindin. Mevlana Nasil hal ve hareketimiz icin uygun olan yolun adi dogruluksa, düsüncelerimiz icin uygun olan sey de hakikattir. Uygunluk, genis ve uzun vadeliligi de icine alir. Hakikat, iyinin bir türlüsü olup ondan tamamen ayri bir sinif degildir. Hayat yolunda iyi olan her sey, ayni zamanda hakikattir de. William James Insan, kendi kalbinden, Tanrinin o kalpten faydalanacak kadar temiz olmayan seyleri atmalidir. O zaman insan Tanriyi kendi icinde hisseder. Fakat bu kafi degildir. Daha üst dereceye tirmanarak insan, Tanrinin bir aksiyon aleti olabilmelidir. Bu mertebeye gelen insan, kendinde sonsuz bir hayat hamlesi sezer. Büyük ve iyi islere sarilir; basarir ve hicbir yorgunluk duymaz. Derin bir ask icinde kendini aksiyona, insanlara hizmete verir. Bu ask, insanin sirf Tanriya aski degil, bundan cok daha üstün olan, bütün yaratiklara karsi olan Allahin sevgi ve askidir. Henri Bergson