Türkiye ve Iranda Yüksekögretim Sistemi

Bu calismanin amaci Türkiye ve Iranin yüksekögretim sistemlerini karsilastirmali bir yaklasimla incelemektir. Calismada nitel arastirma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanilmistir. Arastirma Türkiye ve Iranda yüksekögretim kavramlari, yüksekögretimin tarihcesi, amaci, yapisi; yüksekögretimde uluslararasilasma ve yüksekögretim calismalarinda iki ülkenin dünyadaki konumu bölümlerine yer verilmistir.
Calismada su temel bulgular elde edilmistir. Türkiye ve Iran yüzyillara dayanan köklü iliskilere, etkilesime, ortak tarih, inanc, dil, edebiyat, kültür ve sanat ögelerine sahip komsu iki ülkedir. Buna ilaveten her iki ülke son iki asirda 1980lere kadar düsünce, siyaset, edebiyat, egitim ve yüksekögretim alaninda benzer modernlesme sürecinden gecmistir. Türkiye ve Iran yüksekögretim tarihinde dikkat ceken farkliliklarin ise 1980lerde her iki ülkede yasanan siyasal gelismelerden sonra yasandigi görülmektedir. Türkiyede 1980 yilinda asker darbeyle Batici, seküler, Kemalist, milliyetci ve dine oldukca mesafeli bir yönetim is basina gelirken 1979da Iranda Islam devrimi gerceklesmis ve ardindan Islam Cumhuriyeti kurulmustur. Islam devriminin temel ilkelerine bakildiginda Islamci, mill-muhafazakar ve Bati karsiti oldugu anlasilmaktadir. Bu durumun dogal bir sonucu olarak 1980lerden sonra Türkiye ve Iranda yüksekögretim politikalarinda farkliliklarin daha cok ön plana ciktigi söylenebilir.
Türkiye ve Iran yüksekögretim sistemlerinin bireylerin egitim düzeyini arttirma, ülkenin bilim, arastirma, teknoloji kapasitesini gelistirme, topluma hizmet ve milliyetcilik konularinda benzer amaclara sahip oldugu görülmüstür. Buna karsin din yasam bicimine mesafeli Atatürkcü, laik, Batici ve Kemalist bir toplum insa etmeyi amaclayan Türkiye ile Islam ilke, ahlak ve degerlere bagli bir toplum insa etmeyi hedefleyen Iranin yüksekögretimde felsefi, düsünsel ve ideolojik amaclar noktasinda ayristigi görülmüstür.
Yüksekögretim sürecinin birden fazla bakanlik tarafindan yürütülmesi, üniversitelerin yapilanmasinda meslek yüksekokulu ve enstitü birimlerinin olmamasi, acikögretimde önlisans programlarina yer verilmemesi, buna karsin yüksek lisans ve doktora programlarinin bulunmasi, tek cinsiyetli üniversite veya birimlerin olmasi, ögrenci secme sisteminde mahall kontenjanli programlara yer verilmesi, yine ögrenci secme sisteminde dezavantajli bölgelere ek puan verilmesi, tip ve saglik egitiminin ayri bir bakanlik nezdinde yürütülmesi gibi uygu lamalar Iran yüksekögretim sistemini Türkiye yüksekögretim sisteminden ayiran yapisal bulgulara isaret etmektedir.
Ögrenci istatistiklerine iliskin arastirmada elde edilen bulgular isiginda Türkiyede önlisans ögrencilerinin toplam ögrencilere oraninin Irandan yüksek oldugu, buna karsin Iranda lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki ögrencilerin toplam ögrencilere oraninin Türkiyeden yüksek oldugu tespit edilmistir. Mezun ögrenciler icin de ayni bulgular elde edilmistir. Arastirmada edilen diger bir bulguya göre toplamda, önlisans ve doktora kademelerinde Türkiyedeki kadin ögrenci orani Irandan daha yüksek iken lisans ve yüksek lisans kademe-sinde Irandaki kadin ögrenci oraninin Türkiyeden daha yüksek oldugu görülmüstür. Ögretim üyeleri bulgularina göre Türkiyedeki profesör ve docentlerin toplam ögretim elemanlarina orani Irandan yüksek iken Irandaki doktor ögretim üyelerinin toplama oraninin ise Türkiyeden daha yüksek oldugu görülmüstür. Cinsiyete dayali ögretim elemanlari bulgularinda bütün unvanlarda Türkiyedeki kadin ögretim elemani oraninin Irandan daha yüksek oldugu tespit edilmistir.
Bu calismada yüksekögretimde uluslararasilasmaya iliskin elde edilen bulgularda Türkiyenin gerek uluslararasi ögrenci ve ögretim elemani hareketliliginde gerekse tüm uluslararasilasma göstergelerinde Iranin cok ilerisinde oldugu görülmüstür.
Bilimsel yayin performansi ve yüksekögretim calismalarina iliskin elde edilen bulgularda Iranin performans göstergelerinin cogunlukla Türkiyeden daha iyi oldugu görülmüstür. Ancak genel olarak iki ülkenin birbirine yakin degerlere sahip oldugu bulgusuna da ulasilmistir.