Taal en Taalwetenschap

Dit boek geeft een brede introductie in de taalwetenschap in al haar facetten. De structuur van taal krijgt uiteraard ruime aandacht, maar ook de taalgebruiker en de taalgemeenschap komen uitgebreid aan bod.
. Voorbeelden uit een groot aantal talen.
. Niet theorie-gebonden.
. Geschikt voor probleem-gestuurd onderwijs.
. Docentenhandleiding beschikbaar op beveiligde website.

Anne Baker is hoogleraar Psycholinguïstiek en Taalpathologie en hoogleraar Nederlandse Gebarentaal aan de Universiteit van Amsterdam. Jan Don is universitair docent Nederlandse Taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Kees Hengeveld is hoogleraar Theoretische Taalwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.

Lijst figuren en tabellen xi Voorwoord xiii Illustratiebronnen xv Deel I Taal en Taalvermogen 1 1 Van taal naar taalwetenschap 3 1.1 Inleiding 3 1.2 Talen 4 1.3 Andere talen 7 1.4 Verschillen 11 1.5 Taalwetenschap 13 1.6 Verschillende grammatica's 14 1.7 De inhoud van dit boek en de deelterreinen van de taalwetenschap 16 Samenvatting 18 Opdrachten 19 Zelftoets 19 Verantwoording en verder lezen 20 2 De taalgebruiker 21 2.1 Inleiding 21 2.2 Kennen en kunnen: het cognitief systeem 22 2.3 Taal en hersenen 24 2.4 Taalbegrip 27 2.4.1 Het herkennen van klanken 27 2.4.2 Het herkennen van woorden 28 2.4.3 Zinsbegrip 29 2.4.4 Interpretatie van uitingen 31 2.4.5 Van spraakherkenning tot interpretatie 31 2.5 Taalproductie 32 2.5.1 Wat wil je zeggen? 33 2.5.2 Vormgeving: de grammaticale codering 34 2.5.3 Formuleren: fonologische codering 34 2.5.4 Articuleren 36 2.5.5 Spreken: van intentie tot articulatie 36 Samenvatting 36 Opdrachten 38 Zelftoets 39 Verantwoording en verder lezen 39 3 Taalverwerving 40 3.1 Inleiding 40 3.2 Hoe leren kinderen taal? 41 3.3 In welke volgorde verloopt de eerste-taalverwerving? 44 3.4 Welke factoren beïnvloeden de verwerving van een tweede taal? 47 3.5 In welke volgorde verloopt de verwerving van een tweede taal? 49 3.6 Tweetalige ontwikkeling 53 Samenvatting 54 Opdrachten 55 Zelftoets 56 Verantwoording en verder lezen 57 Deel II Taal en Interactie 59 4 Discourse 61 4.1 Inleiding 61 4.2 Interpretatie en gevolgtrekking 62 4.3 Samenwerking 63 4.4 Gesprekken 65 4.5 Samenhang via taalvormen 70 Samenvatting 73 Opdrachten 73 Zelftoets 74 Verantwoording en verder lezen 74 5 Taalhandelingen 75 5.1 Inleiding 75 5.2 De uiting als handeling 76 5.3 Informatiestructuur 80 5.4 Pragmatische gepastheid 83 Samenvatting 86 Opdrachten 86 Zelftoets 86 Verantwoording en verder lezen 87 Deel III Zinnen en hun betekenis 89 6 Zinsdelen en woordsoorten 91 6.1 Inleiding 91 6.2 Zinsdelen 92 6.3 Zinnen, bijzinnen en woordgroepen 93 6.4 Typen woordgroepen 94 6.5 Hoofden en modifi ceerders 96 6.6 Woordgroepstructuur 97 6.7 Woordgroepen versus woorden 101 6.8 Woordsoorten: inhoudswoorden 101 6.9 Woordsoorten: functiewoorden 103 Samenvatting 104 Opdrachten 104 Zelftoets 105 Verantwoording en verder lezen 106 7 Enkelvoudige zinnen 107 7.1 Inleiding 107 7.2 Functies van woordgroepen binnen de zin 108 7.3 Valentie 110 7.4 Semantische rollen 112 7.5 Grammaticale rollen 113 7.6 Het markeren van semantische en grammaticale rollen 114 7.7 Valentiereductie 115 7.8 Refl exieve constructies 116 7.9 Pronominalisatie 117 Samenvatting 118 Opdrachten 118 Zelftoets 119 Verantwoording en verder lezen 120 8 Complexe zinnen 121 8.1 Inleiding 121 8.2 De functie van bijzinnen 121 8.3 De vorm van bijzinnen 124 8.4 Interactie tussen hoofd- en bijzin 126 8.4.1 Equi-deletie 126 8.4.2 Raising 127 8.4.3 Consecutio temporum 128 8.5 Gecoördineerde zinnen 129 8.6 De vorm van gecoördineerde zinnen 130 Samenvatting 131 Opdrachten 131 Zelftoets 132 Verantwoording en verder lezen 132 9 Woordvolgorde 133 9.1 Inleiding 133 9.2 Volgorde en niveaus van analyse 134 9.3 Woordvolgorde op zinsniveau 135 9.4 Zinstype 136 9.5 Ingebedde zinnen 137 9.6 Complexiteit 138 9.7 De informatiestatus van zinsdelen 138 9.8 Woordvolgorde op zinsdeelniveau 139 9.8.1 Het nominale zinsdeel 140 9.8.2 Het verbale zinsdeel 140 9.9 Samenhang 141 9.10 Discontinue zinsdelen 143 Samenvatting 144 Opdrachten 144 Zelftoets 145 Verantwoording en verder lezen 145 10 Zinsbetekenis 146 10.1 Inleiding 146 10.2 Compositionaliteit 147 10.3 Nominale woordgroepen: referentie 147 10.4 Nominale woordgroepen: deixis en anafora 152 10.5 Verbale woordgroepen: tijd en aspect 155 10.6 Verbale woordgroepen: situatietypen 158 Samenvatting 160 Opdrachten 161 Zelftoets 161 Verantwoording en verder lezen 162 Deel IV Woorden en hun betekenis 163 11 Woordenschat 165 11.1 Inleiding 165 11.2 Wat is een woord? 166 11.3 De relatie tussen woordvorm en betekenis 167 11.4 Inhouds- en functiewoorden 168 11.5 Het lexicon 170 11.6 Soorten lexicale informatie 172 11.7 Woordenboeken 173 11.8 Betekenis en betekenisrelaties 175 11.9 Betekenisbeschrijving 176 11.10 Woorden over de grenzen van talen 177 Samenvatting 179 Opdrachten 180 Zelftoets 181 Verantwoording en verder lezen 181 12 Woordvorming 182 12.1 Inleiding 182 12.2 De interne structuur van woorden 183 12.3 De functies van woordvorming 184 12.4 Derivatie 185 12.5 Flexie 188 12.6 De vormen van de morfologie 189 12.7 De structuur van woorden en hun betekenis 192 12.8 Verschillen tussen fl exie en derivatie 193 12.9 Verschillen tussen talen 194 Samenvatting 196 Opdrachten 197 Zelftoets 198 Verantwoording en verder lezen 198 13 Samenstellingen en uitdrukkingen 199 13.1 Inleiding 199 13.2 Structuur en betekenis van samenstellingen 200 13.3 Soorten samenstellingen 203 13.4 Incorporatie 203 13.5 Idiomatische uitdrukkingen 204 13.6 De betekenis van idiomatische uitdrukkingen 206 Samenvatting 209 Opdrachten 210 Zelftoets 210 Verantwoording en verder lezen 210 Deel V Spraakklanken 211 14 Spreken en verstaan - spraakklanken 213 14.1 Inleiding 213 14.2 Spreken 214 14.3 Spraakgeluid 215 14.4 Horen en verstaan 217 14.5 Spraakklanken 217 14.5.1 Inleiding 217 14.5.2 Pulmonische consonanten 218 14.5.3 Niet-pulmonische consonanten 220 14.5.4 Vocalen 221 14.5.5 Diftongen 222 14.5.6 Overige kenmerken 222 14.6 Spraaksynthese en spraakherkenning 222 Samenvatting 223 Opdrachten 224 Zelftoets 224 Verantwoording en verder lezen 225 15 Klanksystematiek en fonologische processen 226 15.1 Inleiding 226 15.2 Distinctiviteit 227 15.3 Klanksystemen 229 15.4 Distinctieve kenmerken 233 15.5 Morfofonologische processen 234 15.6 Grafemen en fonemen 236 Samenvatting 237 Opdrachten 237 Zelftoets 238 Verantwoording en verder lezen 238 16 Lettergrepen, klemtoon en intonatie 239 16.1 Inleiding 239 16.2 De lettergreep: fonotaxis 240 16.3 Het woord: klemtoon 243 16.4 De zin: intonatie 244 16.5 Ritme 246 Samenvatting 247 Opdrachten 247 Zelftoets 248 Verantwoording en verder lezen 248 Deel VI Talen en Taalgemeenschap 249 17 Verschillen en overeenkomsten tussen talen 251 17.1 Inleiding 251 17.2 Overeenkomsten tussen talen 252 17.3 Genetische verwantschap 254 17.4 Taal en cultuur 259 17.5 Taal en denken: de Sapir-Whorf-hypothese 262 Samenvatting 265 Opdrachten 265 Zelftoets 266 Verantwoording en verder lezen 266 18 Taalvariatie 267 18.1 Inleiding 267 18.2 Wat is een taal? 268 18.3 Wat is een dialect? 269 18.4 De bestudering van taalvariatie 271 18.5 Taalvariatie en sociale factoren 272 18.5.1 Plaats of regio 273 18.5.2 Sociale klasse 275 18.5.3 Etnische groep 276 18.5.4 Leeftijd 277 18.5.5 Sekse 277 18.6 Andere factoren: de situatie en de linguïstische context 279 18.7 Taalvariatie en sociale betekenis 280 Samenvatting 281 Opdrachten 282 Zelftoets 282 Verantwoording en verder lezen 283 19 Taalverandering 284 19.1 Inleiding 284 19.2 Historische taalwetenschap 285 19.3 Het veranderingsproces 288 19.4 Sociale groepen in taalverandering 292 19.5 De inbedding van veranderingen in het taalsysteem 294 19.6 De waardering voor taalverandering 295 Samenvatting 296 Opdrachten 296 Zelftoets 296 Verantwoording en verder lezen 297 20 Tweetaligheid 298 20.1 Inleiding 298 20.2 De tweetalige taalgemeenschap 299 20.3 Taalpolitiek 301 20.4 Tweetalig onderwijs 301 20.5 De tweetalige taalgebruiker 303 20.6 Tweetalig taalgebruik en interferentie 304 20.7 Het ontstaan van nieuwe talen 308 Samenvatting 310 Opdrachten 310 Zelftoets 310 Verantwoording en verder lezen 311 Bibliografie 312 Index 319